Ts.Bs Phạm Phước Sung
Trưởng phòng Đào tạo – Chỉ đạo tuyến, phó khoa Thần kinh – Đột quỵ
Đột quỵ nhồi máu não là một bệnh cấp cứu, cần đến bệnh viện ngay lập tức, càng sớm càng tốt. Đến viện trong vòng 3 giờ đầu kể từ khi khởi phát sẽ có nhiều phương pháp chữa trị cứu sống và phục hồi chức năng sau đột quỵ tốt hơn. Càng muộn cơ hội điều trị và phục hồi càng giảm đi. Chính vì vậy, nguyên tắc trong xử trí và điều trị nhồi máu não là: Thời gian là não!
Nhồi máu não là một trong số ba loại đột quỵ. Nhồi máu não xảy ra là do tắc nghẽn động mạch cung cấp máu cho não. Sự tắc nghẽn làm giảm lưu lượng máu và oxy đến não, dẫn đến tổn thương hoặc chết các tế bào não. Nếu lưu thông máu não không được phục hồi nhanh chóng, tốt nhất dưới 3 giờ, tối đa 6 giờ sau khởi phát bệnh, tổn thương não có thể sẽ không hồi phục, dẫn đến tàn tật suốt đời.
Đột quỵ nhồi máu não chiếm khoảng 80 phần trăm của tất cả các loại đột quỵ. Một loại đột quỵ khác là đột quỵ xuất huyết não, khi một mạch máu trong não bị vỡ và gây chảy máu, gây chèn ép não.
Triệu chứng của nhồi máu não: Triệu chứng của từng bệnh nhân phụ thuộc vào vị trí, khu vực não bị tổn thương. Tuy nhiên các triệu chứng và dấu hiệu thường gặp nhất trong nhồi máu não là: Triệu chứng xuất hiện đột ngột, yếu hoặc liệt một bên cơ thể (nửa người), trong đó có mặt, tay và chân, nói khó khăn, choáng váng, chóng mặt, mất thăng bằng, giảm nhận biết, khó giao tiếp, nếu nặng thậm chí có thể hôn mê .
Khi khởi phát bệnh, quan trọng nhất là vận chuyển bệnh nhân đến bệnh viện điều trị khẩn cấp, càng sớm càng tốt để tránh tổn thương não và tàn tật vĩnh viễn. Nếu nghi ngờ một người bị đột quỵ, hãy quan sát các dấu hiệu ở mặt, tay, giọng nói, mắt và khả năng giữ thăng bằng (hình dưới).
Nguyên nhân: Nhồi máu não xảy ra khi động mạch nuôi não bị tắc bởi cục máu đông ở trong lòng mạch não hoặc ngay ở động mạch cổ. Cục máu đông có thể hình thành từ tim do một số bệnh tại tim hoặc hình thành tại thành động mạch bị xơ vữa đã hẹp sẵn. Cục máu đông cũng có thể vỡ ra thành nhiều khối nhỏ hơn, trôi theo dòng máu để gây ra tắc những đoạn mạch khác. Khi động mạch nuôi não bị tắc, não sẽ không được cung cấp đủ oxy và tế bào não sẽ chết (hình dưới).
Các yếu tố nguy cơ: Các bệnh tim mạch là yếu tố nguy cơ chính gây bệnh. Vì những bệnh này làm gia tăng khả năng hình thành các mảng xơ vữa động mạch và cục máu đông. Các bệnh này bao gồm: Tăng huyết áp, xơ vữa động mạch, mỡ máu cao, loạn nhịp tim như rung nhĩ (nhịp tim không đều), tiền sử có nhồi máu cơ tim, rối loạn đông máu, bệnh tim bẩm sinh… Các yếu tố nguy cơ khác như: Đái tháo đường, hút thuốc lá, béo phì, uống nhiều rượu bia, sử dụng một số chất ma túy như cocaine hoặc methamphetamine…
Bệnh đột quỵ nhồi máu não cũng hay xảy ra ở những người có tiền sử gia đình bị đột quỵ hoặc một người đã bị đột quỵ thì sẽ dễ bị lại hơn. Nam giới thường bị nhồi máu não nhiều hơn nữ và nguy cơ nhồi máu não tăng theo tuổi.
Chẩn đoán: Bác sĩ sẽ khám và hỏi bệnh nhân và/hoặc người nhà về quá trình phát bệnh và biểu hiện bệnh. Quan trọng không kém là xác định thời gian khởi phát khi não để có cách điều trị đúng.
Nhanh chóng tiến hành kiểm tra ngay các xét nghiệm máu, điện tim, chụp cắt lớp vi tính não để phân định chính xác đột quỵ loại gì.
Điều trị: Khi xác định chính xác nhồi máu não cấp tính, khởi phát dưới 4,5 giờ thì sẽ tiến hành điều trị cấp cứu bằng quy trình cấp cứu nhồi máu não cấp gồm nhiều bước, nhiều biện pháp. Trong đó, quan trọng nhất là sử dụng thuốc tiêu sợi huyết ngay lập tức nếu không có chống chỉ định nào. Thuốc này không được phép sử dụng tại nhà, phải là bác sĩ chuyên khoa Đột quỵ não mới được phép chỉ định, sau khi dùng thuốc phải theo dõi đặc biệt trong 24 giờ.
Đồng thời với quy trình điều trị như trên, bệnh nhân sẽ được đánh giá xem vị trí tắc mạch ở đâu, não đã tổn thương nhiều hay ít bằng kỹ thuật chụp cắt lớp vi tính mạch não và/hoặc cộng hưởng từ để xem xét lấy cục máu đông gây ngẽn động mạch não ra ngoài bằng một dụng cụ và phương pháp đặc biệt, gọi là phương pháp lấy huyết khối cơ học bằng dụng cụ Solitaire (ảnh dưới).
Phương pháp lấy huyết khối cơ học bằng dụng cụ Solitaire hiện tại chỉ được phép thực hiện trong vòng 6 giờ sau khởi phát đột quỵ, thực hiện càng sớm kết quả càng khả quan.
Hai phương pháp nêu trên là các kỹ thuật rất tiên tiến, hiệu quả nhưng chi phí điều trị cao. Mặc dù vậy, một số bệnh nhân dù đã áp dụng cả hai phương pháp này nhưng kết quả tốt hay không còn phụ thuộc rất nhiều vào thời gian điều trị, sức khỏe và tình trạng thực tế của bệnh nhân. Và nên lưu ý rằng, não là một cơ quan đặc biệt, rất dễ tổn thương nhưng rất khó hồi phục.
Các phương pháp điều trị khác dược tiến hành đồng thời để ổn định chức năng sống như thở oxy, truyền dịch duy trì, và chăm sóc chuyên biệt cho bệnh nhân đột quỵ não…
Sau giai đoạn điều trị cấp cứu như trên, bệnh nhân sẽ tiếp tục điều trị bằng các phương pháp, phác đồ tổng hợp thông thường, theo dõi hồi phục, chăm sóc và phục hồi chức năng. Uống thuốc dự phòng đột quỵ tái phát lâu dài theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.
Hiện tại, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Thanh Hóa là đơn vị duy nhất trong tỉnh đã áp dụng cả hai phương pháp này trong nhiều năm tại khoa Thần kinh – Đột quỵ.