Thạc sỹ Nguyễn Trung Dũng
Trưởng khoa Khám bệnh
Tổng quan
Bệnh động mạch cảnh xảy ra khi các mảng xơ vữa làm tắc nghẽn các mạch máu cung cấp máu cho não và phần đầu của bạn (động mạch cảnh). Sự tắc nghẽn lượng máu cung cấp cho não bị gián đoạn hoặc giảm nghiêm trọng làm tăng nguy cơ bị đột Tai biến mạch máu não (TBMMN). Trong vài phút, tế bào não bắt đầu chết. TBMMN là nguyên nhân gây tử vong phổ biến nhất và là nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật vĩnh viễn ở Hoa Kỳ.
Bệnh động mạch cảnh phát triển chậm. Dấu hiệu đầu tiên mà bệnh nhân có thể phát hiện tình trạng này có thể là TBMMN hoặc Thiếu máu não thoáng qua (TIA). Điều trị bệnh động mạch cảnh thường liên quan đến sự kết hợp của thay đổi lối sống, thuốc và đôi khi phẫu thuật.
Triệu chứng
Trong giai đoạn đầu, bệnh động mạch cảnh thường không có dấu hiệu hoặc triệu chứng. Tình trạng này có thể không được chú ý đến khi nó đủ gây ra TBMMN or hoặc TIA.
Dấu hiệu và triệu chứng của TBMMN or hoặc TIA bao gồm:
– Đau ngột đột ngột hoặc yếu ở mặt hoặc chân tay, thường chỉ ở một bên của cơ thể
– Đột nhiên nói khó hoặc thất ngôn
– Đột ngột gặp rắc rối trong một hoặc cả hai mắt
– Bất ngờ chóng mặt hoặc mất cân bằng
– Đột ngột, đau đầu dữ dội mà không biết nguyên nhân
Nguyên nhân
Bệnh động mạch cảnh gây ra bởi sự tích tụ mảng bám trong động mạch dẫn máu đến não của bạn. Các mảng bám là các khối u của cholesterol, canxi, mô sợi và các mảnh vụn tế bào khác tụ tập tại các vị trí tổn thương vi mô bên trong động mạch. Quá trình này được gọi là xơ vữa động mạch. Các động mạch cảnh bị tắc với mảng bám là cứng và hẹp làm hạn chế cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho các cấu trúc não .
Bệnh động mạch cảnh có thể dẫn đến TBMMN thông qua:
– Giảm lưu lượng máu. Một động mạch cảnh có thể bị hẹp lại do chứng xơ vữa động mạch mà máu không đủ để cung cấp cho một phần não của bạn.
– Các mảnh vỡ. Một mảnh mảng bám có thể vỡ ra và chảy đến các động mạch nhỏ trong não của bạn. Mảng bám có thể bị tắc nghẽn ở một trong những động mạch nhỏ hơn này, tạo ra sự tắc nghẽn làm giảm cung cấp máu cho một phần của não.
– Sự tắc nghẽn cục máu đông. Một số mảng dễ bị nứt và tạo thành các bề mặt không đều trên thành động mạch. Cơ thể phản ứng như thể bị tổn thương và gửi các tế bào máu giúp quá trình đông máu đến vùng này. Kết quả có thể là một cục máu đông làm tắc nghẽn hoặc làm chậm lưu lượng máu đến não, gây ra tai biến mạch máu não.
Các yếu tố nguy cơ
Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh động mạch cảnh bao gồm:
– Huyết áp cao. Áp lực quá mức trên thành động mạch có thể làm suy yếu chúng và khiến chúng dễ bị tổn thương hơn.
– Sử dụng thuốc lá. Nicotin có thể gây kích ứng lớp lót bên trong động mạch của bạn. Hút thuốc cũng làm tăng nhịp tim và huyết áp.
– Bệnh tiểu đường. Bệnh tiểu đường làm giảm khả năng tiêu thụ chất béo một cách hiệu quả, làm cho bệnh nhân có nguy cơ cao bị cao huyết áp và chứng xơ vữa động mạch.
– Mỡ máu cao. Mức cholesterol lipoprotein mật độ thấp và triglyceride cao, chất béo trong máu, khuyến khích sự tích tụ mảng bám.
– Tiền sử gia đình. Nguy cơ mắc bệnh động mạch cảnh của bạn cao hơn nếu tiền sử gia đình có người bị xơ vữa động mạch hoặc động mạch vành.
– Tuổi tác. Các động mạch trở nên ít linh hoạt hơn và dễ bị tổn hơn theo tuổi tác.
– Béo phì. Uống quá nhiều sẽ làm tăng nguy cơ cao huyết áp, xơ vữa động mạch và tiểu đường.
– Hội chứng ngưng thở lúc ngủ. Hội chứng ngưng thở vào ban đêm có thể làm tăng nguy cơ bị TBMMN.
– Thiếu tập thể dục. Nó đóng góp vào các điều kiện làm hỏng động mạch của bạn, bao gồm cao huyết áp, tiểu đường và béo phì.
Chẩn đoán
Để chẩn đoán bệnh bệnh động mạch cảnh bác sĩ sau khi khám lâm sang có thể đề nghị bạn làm các xét nghiệm:
– Xét nghiệm máu để đánh giá mức độ rối loạn lipid máu
– Siêu âm, để đánh giá lưu lượng máu và áp lực trong động mạch cảnh.
– CT Scanner hoặc MRI, để tìm bằng chứng TBMMN hoặc bất thường khác.
– Chụp MSCT , cung cấp hình ảnh bổ sung của lưu lượng máu trong động mạch cảnh. Thuốc cản quang được tiêm vào mạch máu, để thu thập hình ảnh cổ và não của bạn.
Điều trị
Mục tiêu điều trị bệnh động mạch cảnh là ngăn ngừa Tai biến mạch máu não. Các phương pháp điều trị đặc biệt phụ thuộc vào mức độ tắc nghẽn động mạch cảnh của bạn
Nếu tắc nghẽn nhẹ đến trung bình:
– Thay đổi lối sống để làm chậm sự tiến triển của chứng xơ vữa động mạch. Các khuyến cáo có thể bao gồm bỏ hút thuốc, giảm cân, ăn thực phẩm lành mạnh, giảm muối và tập thể dục đều đặn.
– Thuốc để kiểm soát huyết áp hoặc hạ cholesterol.
– Dùng aspirin hàng ngày hoặc các loại thuốc chống đông khác để ngừa huyết khối.
Nếu tắc nghẽn nghiêm trọng, hoặc nếu bệnh nhân đã từng bị TIA hoặc TBMMN bác sĩ có thể khuyên loại bỏ tắc nghẽn từ động mạch. Các lựa chọn bao gồm:
– Cắt lớp áo trong của động mạch, điều trị phổ biến nhất cho bệnh động mạch cảnh nặng. Sau khi làm một vết rạch dọc theo phía trước cổ, bác sĩ phẫu thuật sẽ mở ra động mạch cảnh và loại bỏ các mảng bám. Động mạch được sửa chữa bằng khâu hoặc ghép.
– Phẫu thuật tạo hình động mạch cảnh và stenting, nếu mức độ hẹp khó khăn để làm phẫu thuật quá mạo hiểm. các bác sỹ gây tê cục bộ và một quả bóng nhỏ được luồn bằng ống thông vào khu vực bị hẹp. Bong bóng được bơm phồng lên để mở rộng động mạch, và một cuộn dây lưới nhỏ (stent) được đưa vào để giữ cho động mạch không thu hẹp lại.
Điều trị bóc nội mạc và đặt Stent ĐMC
Biến chứng
Bệnh động mạch cảnh gây ra khoảng 10 đến 20 phần trăm tai biến mạch máu não. TBMMN là một trường hợp cấp cứu có thể khiến bệnh nhân bị tổn thương não vĩnh viễn và gây liệt. Trong trường hợp nặng, TBMMN có thể gây tử vong.
Phòng ngừa
Để ngăn ngừa hoặc làm chậm sự tiến triển của bệnh động mạch cảnh bệnh nhân nên:
– Không hút thuốc. Trong vòng vài năm sau khi bỏ thuốc lá, nguy cơ TBMMN của người hút thuốc lá trước đó tương tự như người không hút thuốc.
– Duy trì trọng lượng khỏe mạnh. Sự thừa cân góp phần vào các yếu tố nguy cơ khác, như huyết áp cao, bệnh tim mạch, tiểu đường và ngưng thở khi ngủ.
– Hạn chế cholesterol và chất béo. Việc cắt giảm chất béo bão hòa, đặc biệt, có thể làm giảm sự tích tụ mảng bám trong động mạch của bạn.
– Ăn nhiều trái cây và rau. Chúng chứa các chất dinh dưỡng như kali, folate và chất chống oxy hoá, có thể bảo vệ chống lại TIA hoặc đột quỵ
– Hạn chế muối. Sự dư thừa muối có thể làm tăng huyết áp ở những người nhạy cảm với natri. Các chuyên gia khuyến cáo rằng người lớn khỏe mạnh ăn ít hơn 1.500 miligam natri mỗi ngày.
– Luyện tập thể dục đều đặn. Tập thể dục có thể làm giảm huyết áp, tăng mức cholesterol lipoprotein mật độ cao (HDL) – cholesterol “tốt” – và cải thiện sức khoẻ tổng thể của mạch máu và tim. Nó cũng giúp giảm cân, kiểm soát bệnh tiểu đường và giảm căng thẳng.
– Hạn chế uống rượu.
– Kiểm soát điều kiện mãn tính. Điều trị các bệnh như tiểu đường và huyết áp cao giúp bảo vệ động mạch của bạn.